SALİHA SULTAN
Roma’dan Bizans’a, Osmanlı’dan günümüze biroldukca medeniyete mesken sahipliği yapan Türkiye’de gün geçmesin ki önümüze toprağın altında gizli kalmış bir tarihi yapıtın gün yüzüne çıktığı haberi düşmesin. Bugünkü haberimde size, arkeoloji dünyasını yakından takip etmiyorsak çoklukla şu biçimde bir göz ucuyla okuyup geçtiğimiz bu haberlerin gerisindeki öbür bir dünyadan bahsetmek istiyorum. Zira gazeteciler olarak sayfalarımızda da yer verdiğimiz bu ‘büyük bir keşif’ haberlerinin arkasında görülmeyen ‘büyük bir emek’ de var: İnsan emeği. Bende bu farkındalığı uyandıran, Muğla Yatağan’da bulunan Stratonikeia ve Lagina kentlerinde 1977’den beri yürütülen hafriyat çalışmalarına kıymetli bir takviye sağlayan Türkiye İş Bankası’nın davetiyle tanıdığım, bu kentlerdeki hafriyat çalışmalarının Pamukkale Üniversitesi ismine başkanlığını yürüten Prof. Dr. Bilal Söğüt oldu.
Prof. Dr. Bilal Söğüt
bakılırsavini hocası Prof. Dr. Yusuf Bhalbukil’dan devralan Söğüt, 2008’den beri hayatını buradaki hafriyat çalışmalarına adamış, burayı bir çalışma ortamı değil adeta konutu üzere nazarann bir isim. Hititlerden başlayarak Helenistik, Bizans, beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet periyotlarının izlerinin iç içe geçtiği Stratonikeia’yı çevreleyen mermer taşlarla kaplı yolları adımlamaya başladığımızda Söğüt “Bu mermer taşlar Osmanlı periyodunda döşenmiş. Yağmur yağsa da rahatlıkla yürüyorsunuz. Artık bu biçimde bir yol yapamazsınız. Toprak doluydu, kazdık açığa çıkardık. İtalya’da, İspanya’da gördüm, bunun minicik örneklerini alıp, bütün dünyada ses getiriyorlar. halbuki bizde âlâsı var” diyerek, birinci vakit içinderda geçmişteki medeniyetlerden kalanları dünyaya tanıtmanın ehemmiyetine dikkati çekiyor.
BİZANS PERİYODUNDAKİ MOZAİKTE EFESLİ TİFUS USTA İMZASI
Helenistik Roma devrinin siyasi merkezi olarak bilinen Stratonikeia’nın etrafını saran köy meskenlerinde bir vakit içinder hayatın sürdüğünü aktaran Söğüt, hafriyat çalışmalarının yanı sıra bu Osmanlı yapısı konutları bir daha restore ettirip, insanların kullanmasına sunarak bölgeyi canlandırmaya çalıştığını lisana getirerek, “60 kişilik bir grubuz. Salgın boyunca çalışmalarımıza devam ettik. Gayemiz yalnızca somut olan kültürel varlıkları değil, olmayanları da korumak, yaşatmak” diyor. Antik kentin her bir taşına hakim olan Söğüt, “Bu taşlara, duvarlara binlerce insan dokunmuş. Romalıların, Bizanslıların, kayı uzunluklarının, Osmanlıların yazıları var. Vakit tüneli üzere bir şehir” diyerek, kentteki yeni hafriyat alana ‘Tapınak-2’ye gerçek ilerliyor. Milattan daha sonra 4’üncü yüzyıla, Bizans periyoduna uzanan ‘Tapınak-2’de üstüne yığılan topraktan yeni yeni sıyrılan mozaikler hakkında bilgi veren Söğüt “Mozaikte Efesli Tifus isimli bir ustanın imzası var, o periyot kalkıp Efesli bir usta gelmiş ve burada mozaik çalışmış. İnanılmaz bir şey” diyerek, bölgede daha öteki biroldukca sürprizle müsabakayı umduklarını söylüyor. Söğüt, “Biz buraları, kazamayacaktık, İş Bankası ailesi takviye veririz deyince başlayabildik” sözleriyle buradaki tarihin ortaya çıkmasını sağlayan İş Bankası’na teşekkür ediyor.
GEÇMİŞTE ANTİK KENT ETRAFINDA TARLA SÜRENLER ARTIK HAFRİYATLARDA EMEKÇİ
Söğüt, antik kenti çevreleyen, Osmanlı hamamı, mescidi, dokuma boya atölyesi, konutları ile kendisi de bugün bir tarihi yapıta dönüşen üç meydanlı köyü gezerken, restore ettikleri ve bir daha ziyaretçilerin, etraftaki hayvanların su içmeye başladığı II. Mahmud devrinden kalma çeşmeyi ise gururla gösteriyor. Yatağan halkının hafriyat çalışmalarına reaksiyonunu ise şu anısıyla birlikte aktarıyor: “Bir gün bir amca geldi. Kazılardan çıkanları görür görmez ‘Ben senelerca burada tarla sürdüm yahu, altında bunlar mı varmış’ dedi şaşkınlıkla. Bugün ise etraftaki köylülerin birçok bize yardım ediyor, hafriyat çalışmalarımızda emekçi olarak çalışıyorlar.”
EVLİYA ÇELEBİ’NİN SEYAHATNAMESİNDE GEÇEN ŞABAN AĞA CAMİİ
Stratonikeia’nın bir kent devleti olduğunu gösteren meclisi, İdil Biret’in iki kere 9 bin bireye konser verdiği antik tiyatroyu, Ladina’nın dini bir merkez olduğunu kanıtlayan tapınağı göstererek, bölgede farklı kültürlerin iç içe geçtiğinin delili olan her bir ayrıntısı aktaran Söğüt, seyahatimiz sırasında Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde geçen Şaban Ağa Camii’nden yükselen ezan sesiyle duruyor ve “İşte hoş olan bu, hepsinin, bütün bu kültürlerin bir ortada olması” diyor. 14. yüzyıldan kaldığı kestirim edilen bu camiyi restore ederek, bir daha ibadete ve ziyarete açtıklarını söyleyen Söğüt, “Kanuni Sultan Süleyman ve Evliya Çelebi’nin buraya geldiğinde namaz kıldığı yeri hatta kitabında tanım ettiği yerleri birebir tespit ettik ve ona nazaran restore ettik. Eski ahşap direklerin altındaki konik başlıklı sütunları da çıkararak, cam içerisinde müdafaaya aldık” ayrıntılarını veriyor.
2 BİN YIL daha sonra AYAĞA KALKAN 3 BİN YILLIK KUZEY KAPISI
Söğüt, takımıyla birlikte salgın periyodunda ayağa kaldırdıkları kıymetli bir çalışma olan, ‘Helenistik Roma yani antik periyodun en meşhur kapısı’ dediği ‘gladyatörlerin kapısı’ olarak da anılan Kuzey Kapısı’nı gezerken ise şu ayrıntıları veriyor: “3 bin yıllık Kuzey Kapısı kentin kıymetli merkezlerinden birisi. Antik periyoda ilişkin Anadolu’da bu türlü iki girişi olan tek yer burası. Ayaklarında yalnızca bir blokta 500 tondan fazla mermer var. İlah ve tanrıçalarla süslü modülleri ekledik. M.S 139 yılındaki zelzelede yıkılmıştı, bir daha ayağa kaldırdık. Bu kapı 13 kilometre ötedeki Panamara’dan gelen Zeus heykelinin geçtiği meşhur kapı. O heykeli taşıyan at bile kutsal sayılırdı o periyot. Kilit taşında Zeus’un at üstünde resmi vardı, bu kabartmayı eskisinin dağılma riski olduğu için bir daha yaptık.”
OSMAN HAMDİ BEY’E ÇOK ŞEY BORÇLUYUZ
Söğüt, tanrıça Hekate ismine yapılan en büyük tapınağın antik kalıntıların yanı sıra binlerce yıllık zeytin ağaçlarına da mesken sahipliği yapan Lagina Antik Kenti’ni gezerken ise ‘Ladina ve Osman Hamdi Bey’ kitabında da anlattığı Osmanlı periyodunun birinci müzecisi hem de ressam olan Osman Hamdi Bey’i anmadan geçmiyor. “Osman Hamdi Beyefendi olmasa buradaki biroldukca yapıtı kaybedecektik. 1800’lü yılların sonunda 44 levhayı kurtarmış, İstanbul’a Arkeloji Müzesi’ne taşımış” kelamlarıyla, alanda kendisindilk evvel çalışmalar yapan hafriyat liderlerine duyduğu minnettarlığı lisana getiriyor.
Hafriyat lideri Prof. Dr. Söğüt, seyahatimiz boyunca antik kentlerde gördüğümüz her bir yapının arkasındaki öyküyü büyük bir heyecanla anlatıyor. Buralardaki hafriyat çalışmalarını yürüten Kültür ve Turizm Bakanlığı, Muğla Valiliği, Güney Ege Kalkınma Ajansı, Türk Tarih Kurumu, Yatağan Belediyesi, Türkiye İş Bankası ve Pamukkale Üniversitesi üzere kurumlar ise Söğüt’ün anlattığı bu kıssaların günümüze ulaşmasının en kıymetli aktörleri. Seyahatte bize eşlik eden Türkiye İş Bankası ismine çalışmaları takip eden İş Sanat Genel Müdürü Zuhal Üreten, kurumun Stratonikeia’daki hafriyat çalışmalarına verdiği takviyenin gerisindeki sebebi şu sözlerle aktarıyor: “Sahip olduğumuz arkeolojik varlığın gün yüzüne çıkarılması, bugünkü kuşaklarla buluşturulması ve geleceğe aktarılabilecek halde korunmasının her birimizin sorumluluğu olduğunu düşünüyoruz. Biz de bu sorumlulukla İş Bankası olarak, arkeolojik çalışmalara uzun soluklu ve sürdürülebilir bir biçimde dayanak olmaya gayret gösteriyoruz. Zeugma Muzalar Konutu, Patara, Teos, Nysa antik kentleri ve Kaman Kalehöyük kazılarına yönelik dayanaklarla, taşıdığımız sorumluluğu yerine getirmeye devam edeceğiz. Her projede ortaya çıkan ve çıkacak olan arkeolojik bedellerin, yalnızca Anadolu topraklarının medeniyet tarihine ışık tutmakla kalmayıp, dünya kültür mirasına da büyük katkı sağlayacağını düşünüyoruz.”
Söğüt’ün mükemmel rehberliği, İş Sanat ailesinin titiz konut sahipliği ile Stratonikeia ve Ladina antik kentlerinde yaptığım seyahatten, uzaktan hoş bir fotoğraf karesi olarak görünen bu kentlerin tarihi kapılarının temelinde insanoğlunun binlerce yıllık kıssasına, farklı kültürlerin birbiriyle harmanlanışına açıldığı hissiyle ayrılıyorum. Özetle, bu antik kentlere bir gün yolunuz düşerse, gördüklerinizin arkasında geçmişte Osman Hamdi Bey’in, Prof. Dr. Yusuf Bhalbukil’ın, bugün Prof. Dr. Bilal Söğüt ve grubunun, ve hafriyat çalışmalarına büyük takviye sağlayan kurumların eforunu atlamayın. İnsanoğlunun binlerce yıllık öyküsünün bugün de tarih yazmaya devam eden ‘büyük bir insan emeği’ ile bugüne aktarıldığını lütfen unutmayın.
Roma’dan Bizans’a, Osmanlı’dan günümüze biroldukca medeniyete mesken sahipliği yapan Türkiye’de gün geçmesin ki önümüze toprağın altında gizli kalmış bir tarihi yapıtın gün yüzüne çıktığı haberi düşmesin. Bugünkü haberimde size, arkeoloji dünyasını yakından takip etmiyorsak çoklukla şu biçimde bir göz ucuyla okuyup geçtiğimiz bu haberlerin gerisindeki öbür bir dünyadan bahsetmek istiyorum. Zira gazeteciler olarak sayfalarımızda da yer verdiğimiz bu ‘büyük bir keşif’ haberlerinin arkasında görülmeyen ‘büyük bir emek’ de var: İnsan emeği. Bende bu farkındalığı uyandıran, Muğla Yatağan’da bulunan Stratonikeia ve Lagina kentlerinde 1977’den beri yürütülen hafriyat çalışmalarına kıymetli bir takviye sağlayan Türkiye İş Bankası’nın davetiyle tanıdığım, bu kentlerdeki hafriyat çalışmalarının Pamukkale Üniversitesi ismine başkanlığını yürüten Prof. Dr. Bilal Söğüt oldu.
Prof. Dr. Bilal Söğüt
bakılırsavini hocası Prof. Dr. Yusuf Bhalbukil’dan devralan Söğüt, 2008’den beri hayatını buradaki hafriyat çalışmalarına adamış, burayı bir çalışma ortamı değil adeta konutu üzere nazarann bir isim. Hititlerden başlayarak Helenistik, Bizans, beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet periyotlarının izlerinin iç içe geçtiği Stratonikeia’yı çevreleyen mermer taşlarla kaplı yolları adımlamaya başladığımızda Söğüt “Bu mermer taşlar Osmanlı periyodunda döşenmiş. Yağmur yağsa da rahatlıkla yürüyorsunuz. Artık bu biçimde bir yol yapamazsınız. Toprak doluydu, kazdık açığa çıkardık. İtalya’da, İspanya’da gördüm, bunun minicik örneklerini alıp, bütün dünyada ses getiriyorlar. halbuki bizde âlâsı var” diyerek, birinci vakit içinderda geçmişteki medeniyetlerden kalanları dünyaya tanıtmanın ehemmiyetine dikkati çekiyor.
BİZANS PERİYODUNDAKİ MOZAİKTE EFESLİ TİFUS USTA İMZASI
Helenistik Roma devrinin siyasi merkezi olarak bilinen Stratonikeia’nın etrafını saran köy meskenlerinde bir vakit içinder hayatın sürdüğünü aktaran Söğüt, hafriyat çalışmalarının yanı sıra bu Osmanlı yapısı konutları bir daha restore ettirip, insanların kullanmasına sunarak bölgeyi canlandırmaya çalıştığını lisana getirerek, “60 kişilik bir grubuz. Salgın boyunca çalışmalarımıza devam ettik. Gayemiz yalnızca somut olan kültürel varlıkları değil, olmayanları da korumak, yaşatmak” diyor. Antik kentin her bir taşına hakim olan Söğüt, “Bu taşlara, duvarlara binlerce insan dokunmuş. Romalıların, Bizanslıların, kayı uzunluklarının, Osmanlıların yazıları var. Vakit tüneli üzere bir şehir” diyerek, kentteki yeni hafriyat alana ‘Tapınak-2’ye gerçek ilerliyor. Milattan daha sonra 4’üncü yüzyıla, Bizans periyoduna uzanan ‘Tapınak-2’de üstüne yığılan topraktan yeni yeni sıyrılan mozaikler hakkında bilgi veren Söğüt “Mozaikte Efesli Tifus isimli bir ustanın imzası var, o periyot kalkıp Efesli bir usta gelmiş ve burada mozaik çalışmış. İnanılmaz bir şey” diyerek, bölgede daha öteki biroldukca sürprizle müsabakayı umduklarını söylüyor. Söğüt, “Biz buraları, kazamayacaktık, İş Bankası ailesi takviye veririz deyince başlayabildik” sözleriyle buradaki tarihin ortaya çıkmasını sağlayan İş Bankası’na teşekkür ediyor.
GEÇMİŞTE ANTİK KENT ETRAFINDA TARLA SÜRENLER ARTIK HAFRİYATLARDA EMEKÇİ
Söğüt, antik kenti çevreleyen, Osmanlı hamamı, mescidi, dokuma boya atölyesi, konutları ile kendisi de bugün bir tarihi yapıta dönüşen üç meydanlı köyü gezerken, restore ettikleri ve bir daha ziyaretçilerin, etraftaki hayvanların su içmeye başladığı II. Mahmud devrinden kalma çeşmeyi ise gururla gösteriyor. Yatağan halkının hafriyat çalışmalarına reaksiyonunu ise şu anısıyla birlikte aktarıyor: “Bir gün bir amca geldi. Kazılardan çıkanları görür görmez ‘Ben senelerca burada tarla sürdüm yahu, altında bunlar mı varmış’ dedi şaşkınlıkla. Bugün ise etraftaki köylülerin birçok bize yardım ediyor, hafriyat çalışmalarımızda emekçi olarak çalışıyorlar.”
EVLİYA ÇELEBİ’NİN SEYAHATNAMESİNDE GEÇEN ŞABAN AĞA CAMİİ
Stratonikeia’nın bir kent devleti olduğunu gösteren meclisi, İdil Biret’in iki kere 9 bin bireye konser verdiği antik tiyatroyu, Ladina’nın dini bir merkez olduğunu kanıtlayan tapınağı göstererek, bölgede farklı kültürlerin iç içe geçtiğinin delili olan her bir ayrıntısı aktaran Söğüt, seyahatimiz sırasında Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde geçen Şaban Ağa Camii’nden yükselen ezan sesiyle duruyor ve “İşte hoş olan bu, hepsinin, bütün bu kültürlerin bir ortada olması” diyor. 14. yüzyıldan kaldığı kestirim edilen bu camiyi restore ederek, bir daha ibadete ve ziyarete açtıklarını söyleyen Söğüt, “Kanuni Sultan Süleyman ve Evliya Çelebi’nin buraya geldiğinde namaz kıldığı yeri hatta kitabında tanım ettiği yerleri birebir tespit ettik ve ona nazaran restore ettik. Eski ahşap direklerin altındaki konik başlıklı sütunları da çıkararak, cam içerisinde müdafaaya aldık” ayrıntılarını veriyor.
2 BİN YIL daha sonra AYAĞA KALKAN 3 BİN YILLIK KUZEY KAPISI
Söğüt, takımıyla birlikte salgın periyodunda ayağa kaldırdıkları kıymetli bir çalışma olan, ‘Helenistik Roma yani antik periyodun en meşhur kapısı’ dediği ‘gladyatörlerin kapısı’ olarak da anılan Kuzey Kapısı’nı gezerken ise şu ayrıntıları veriyor: “3 bin yıllık Kuzey Kapısı kentin kıymetli merkezlerinden birisi. Antik periyoda ilişkin Anadolu’da bu türlü iki girişi olan tek yer burası. Ayaklarında yalnızca bir blokta 500 tondan fazla mermer var. İlah ve tanrıçalarla süslü modülleri ekledik. M.S 139 yılındaki zelzelede yıkılmıştı, bir daha ayağa kaldırdık. Bu kapı 13 kilometre ötedeki Panamara’dan gelen Zeus heykelinin geçtiği meşhur kapı. O heykeli taşıyan at bile kutsal sayılırdı o periyot. Kilit taşında Zeus’un at üstünde resmi vardı, bu kabartmayı eskisinin dağılma riski olduğu için bir daha yaptık.”
OSMAN HAMDİ BEY’E ÇOK ŞEY BORÇLUYUZ
Söğüt, tanrıça Hekate ismine yapılan en büyük tapınağın antik kalıntıların yanı sıra binlerce yıllık zeytin ağaçlarına da mesken sahipliği yapan Lagina Antik Kenti’ni gezerken ise ‘Ladina ve Osman Hamdi Bey’ kitabında da anlattığı Osmanlı periyodunun birinci müzecisi hem de ressam olan Osman Hamdi Bey’i anmadan geçmiyor. “Osman Hamdi Beyefendi olmasa buradaki biroldukca yapıtı kaybedecektik. 1800’lü yılların sonunda 44 levhayı kurtarmış, İstanbul’a Arkeloji Müzesi’ne taşımış” kelamlarıyla, alanda kendisindilk evvel çalışmalar yapan hafriyat liderlerine duyduğu minnettarlığı lisana getiriyor.
Hafriyat lideri Prof. Dr. Söğüt, seyahatimiz boyunca antik kentlerde gördüğümüz her bir yapının arkasındaki öyküyü büyük bir heyecanla anlatıyor. Buralardaki hafriyat çalışmalarını yürüten Kültür ve Turizm Bakanlığı, Muğla Valiliği, Güney Ege Kalkınma Ajansı, Türk Tarih Kurumu, Yatağan Belediyesi, Türkiye İş Bankası ve Pamukkale Üniversitesi üzere kurumlar ise Söğüt’ün anlattığı bu kıssaların günümüze ulaşmasının en kıymetli aktörleri. Seyahatte bize eşlik eden Türkiye İş Bankası ismine çalışmaları takip eden İş Sanat Genel Müdürü Zuhal Üreten, kurumun Stratonikeia’daki hafriyat çalışmalarına verdiği takviyenin gerisindeki sebebi şu sözlerle aktarıyor: “Sahip olduğumuz arkeolojik varlığın gün yüzüne çıkarılması, bugünkü kuşaklarla buluşturulması ve geleceğe aktarılabilecek halde korunmasının her birimizin sorumluluğu olduğunu düşünüyoruz. Biz de bu sorumlulukla İş Bankası olarak, arkeolojik çalışmalara uzun soluklu ve sürdürülebilir bir biçimde dayanak olmaya gayret gösteriyoruz. Zeugma Muzalar Konutu, Patara, Teos, Nysa antik kentleri ve Kaman Kalehöyük kazılarına yönelik dayanaklarla, taşıdığımız sorumluluğu yerine getirmeye devam edeceğiz. Her projede ortaya çıkan ve çıkacak olan arkeolojik bedellerin, yalnızca Anadolu topraklarının medeniyet tarihine ışık tutmakla kalmayıp, dünya kültür mirasına da büyük katkı sağlayacağını düşünüyoruz.”
Söğüt’ün mükemmel rehberliği, İş Sanat ailesinin titiz konut sahipliği ile Stratonikeia ve Ladina antik kentlerinde yaptığım seyahatten, uzaktan hoş bir fotoğraf karesi olarak görünen bu kentlerin tarihi kapılarının temelinde insanoğlunun binlerce yıllık kıssasına, farklı kültürlerin birbiriyle harmanlanışına açıldığı hissiyle ayrılıyorum. Özetle, bu antik kentlere bir gün yolunuz düşerse, gördüklerinizin arkasında geçmişte Osman Hamdi Bey’in, Prof. Dr. Yusuf Bhalbukil’ın, bugün Prof. Dr. Bilal Söğüt ve grubunun, ve hafriyat çalışmalarına büyük takviye sağlayan kurumların eforunu atlamayın. İnsanoğlunun binlerce yıllık öyküsünün bugün de tarih yazmaya devam eden ‘büyük bir insan emeği’ ile bugüne aktarıldığını lütfen unutmayın.